Dordwijk mag zich beroemen op de aanwezigheid van een geheel gerestaureerde, negentiende- eeuwse limonaia. Het is het monumentale winterverblijf van de citrusbomen die de afgelopen twintig jaar op het landgoed zijn opgekweekt. In de koude en natte jaargetijden staan hier enkele tientallen verschillende exemplaren van de soort ‘in opslag’.
Overdekte paradijzen
De geschiedenis van de limonaia gaat terug tot de zeventiende eeuw, toen rijke Nederlanders indrukwekkende tuinen gingen aanleggen rondom hun buitenhuizen en daar ook met exotische bomen en planten wilden imponeren. Voor palmen en citrusbomen die binnen moeten overwinteren, werd naar Italiaans classicistisch voorbeeld ware pronkzalen opgetrokken. Aardse paradijzen waren het, deze kapitale overdekte tuinen.
Italië telt nog een aantal intact gebleven limonaie, onder meer in het plaatsje Limone aan het Gardameer en in Florence (de beroemde tuinen van Boboli en van Villa Medicea di Castello, anno 1537). In Nederland zijn her en der nog oranjeries als zodanig in gebruik bij beheerders van kastelen, landhuizen en botanische tuinen. Maar voor zover wij weten, zijn er in onze contreien weinig of geen particuliere hoveniers meer die er zo’n exclusief onderkomen voor citroenen op nahouden.
Buddha’s Hand
Aanvoer via VOC
Een spilfiguur in Nederland in de popularisering van de limonaia/oranjerie was de zeventiende-eeuwse botanicus en professor Jan Commelyn of Commelin, een van de mede-oprichters van de Amsterdamse hortus.
Hij betrok zijn flora onder andere van de zeevaarders van de VOC en verdiende een fortuin met de verkoop van geneeskrachtige planten aan ziekenhuizen en apothekers. In 1676 publiceerde Commelin het standaardwerk Nederlantze Hesperides over de teelt van citrusplanten in een noordelijk klimaat.
Een tweede Nederlander die je een vroege citrus-afficionado zou kunnen noemen, is Cornelis Bloemaert (1603-1692), de schilder, illustrator en graveur die zich ten behoeve van Romeinse opdrachtgevers specialiseerde in afbeeldingen van citrusbomen en -vruchten.
Ook zijn magnum opus, nu in de collectie van de British Library in Londen, droeg de titel Hesperides, en kenners van de Griekse mythologie zullen snappen waarom: de hesperiden waren de zeven nimfen die in het land Hesperia de ‘Boom met de Gouden Appels’ [citrusvruchten] bewaakten totdat ze door Herakles werden gestolen.
Commelyn en Bloemaert hebben een geloofsgenoot gevonden in tuinman Daan van landgoed Dordwijk. Ook Daan is volledig in de citroenen. Hij beheert twee limonaie. De authentieke op Dordwijk zelf, en daarnaast de daarop geïnspireerde limonaia van nabijgelegen hotel-restaurant Villa Augustus. In de lente en zomer, wanneer de limoenen en citroenen naar buiten zijn, is het een zeer gewilde locatie voor huwelijksfeesten en bijzondere familiebijeenkomsten.
Onmisbaar op tafel
Daans voorliefde voor citrusfruit, en dan met name voor citroenen, mag spreken uit het feit dat er bij hem thuis vrijwel geen maaltijd op tafel komt waarin géén citroen is verwerkt. ‘Ik vind hem werkelijk onmisbaar. En hij verveelt nooit omdat het sap van elke citroen weer anders smaakt en zich ook weer anders laat toepassen. Citroenen uit de supermarkt laten zich ook niet vergelijken met die van mooie, zelfgekweekte rassen. Van sommige is de schil zo zacht dat we die met kip mee eten.’
Als teler is Daan vooral gefascineerd door de magische eigenschappen van citrus. Het is de enige plant die tegelijkertijd bloeit en vrucht draagt, en ook in andere opzichten is het allesbehalve een ‘logisch’ gewas.
Citrusvruchten tonen zich van oudsher aan de wereld in de wonderlijkste vormen, maten en kleuren; vaak genoeg groeien er heel verschillende exemplaren aan een en dezelfde boom. Een van de meest curieuze van het stel – in Italië spreekt men in zo’n geval van een bizzarrie – is de Buddha’s Hand, die ook op Dordwijk wordt geteeld.
Daan in de Limonaia
Familiebedrijf Tintori
De nieuw bestelde citroenbomen van Dordwijk worden opgekweekt in de nursery van Oscar Tintori in Toscane, een familiebedrijf dat zich sinds de jaren zeventig helemaal toelegt op de citrusteelt. Inmiddels ontfermt de derde generatie Tintori’s zich over de plantage in het ‘Hesperidarium’ dat 200 variëteiten omvat en klanten over de hele wereld heeft.
De teelt is ook bij uitstek Italiaanse horticultuur. Citrusvruchten komen van oorsprong uit China, maar werden vanaf de zevende eeuw na Christus door islamitische veroveraars via India naar Sicilië meegebracht.
Vanuit de zogeheten Conca d’Or, het door citrus gedomineerde boomgaardgebied rond Palermo, veroverde de citroen vervolgens Europa. Siciliaanse citroenen vormen met de Amalfi-citroen in de Golf van Napels en de Bergamot-citrus uit Calabrië nog altijd de topdrie van ͛s werelds beste citrusvruchten aan.
In de middeleeuwen doken ze ook op in de Nederlandse receptuur, waarbij met name de gezouten citroen zich vele decennia in de culinaire belangstelling mocht verheugen. Tot en met zeker 1850 bleef de gepekelde variant de kookboeken van deze of gene ‘keukenmeid’ sieren.
Een modern mediterraans citrusgerecht is Tagliolini alle scorzette di aranacia e limone, waar je online gemakkelijk het recept voor vindt maar dat we hier overnemen uit het boek The Land where lemons grow/The story of Italy and Its Citrus Fruit van Helena Attlee. Deze gerenommeerde Britse auteur over tuinen heeft het weer van Damiano Miniera, die de limoenpasta serveert in zijn restaurant in het Italiaanse plaatsje Settignano, even boven Florence.
Tagliolini alle scorzette di aranacia e limone
Benodigd
2 sinaasappelen
1 citroen
klontje boter
1/4 ui, gesneden
plens witte wijn
100 ml koksroom
zout en versgemalen peper
Schil het fruit. Snijd de schil in scheermesdunne reepjes en kook ze ongeveer 5 min. Laat uitlekken.
Smelt de boter in een kleine bakpan en voeg de uisnippers toe. Bak de snippers tot ze glazig zijn en blus ze vervolgens af met de witte wijn.
Voeg de sinaasappel- en citroenreepjes toe tegelijk met het sap van de vruchten en de koksroom.
Laat 5 min. sudderen, voeg zoet en peper toe en schenk de saus uit over een schaal hete pasta